درس چهارم: نمایش اعداد با چرتکه
مثال:
می خواهیم چگونگی نمایش عدد 1389 در چرتکه را به دانش آموزان آموزش دهیم .از دانش آموزان می پرسیم 9 دارای چه ارزش مکانی است؟پس از اینکه پاسخ دادند یکان،رو به دانش آموزان چرتکه را کمی بالا می گیریم و می گوییم:چون 9در مرتبه یکان است پس از سمت راست چرتکه یعنی ستون اول 9مهره بالا می آوریم (برای جلوگیری از افتادن مهره ها و نمایش آن به دانش آموزان بعد از 9 مهره یک گیره روی میله قرارمی دهیم.)
و به همین ترتیب ،در ستون دوم (دهگان) 8 مهره ،در ستون سوم(صدگان)3 مهره و در ستون چهارم (یکان هزار )1 مهره بالا می آوریم.
براى آشنائى با طرز کار چرتکه سوروبان به شکل زیر نگاه کنید. طرز قرار گرفتن مهرهها و ارزش آن را مشخص مىکند. در شکل مهرههاى سیاه رنگ نمایانگر حرکت مهره مىباشد، اعداد از صفر تا رقم ۹ را نشان مىدهد. زمانى که هیچ مهرهاى از ردیف یا ستون حرکت نداشته باشد نمایانگر عدد صفر است با این وسیله ساده مىتوان عملیات جمع و تفریق را انجام داد.
آشا: در اوستا پاکی و راستی است.
اشَه (asha) : 1- فراوانی فراخی .2- دانه خورد شده ، آرد 3- راستی ، درستی ، پاکی ، پارسائی ، دستور دهنده پاک سپنتائی 4- نماز اشم وهو 5- اشا وهیشتا (اردیبهشت ، سومین از هفت امشاسپندان ) 6- نام روز سوم هر ماه 7- نام دومین ماه سال ( اردیبهشت)(فرهنگ واژه های اوستا – احسان بهرامی – ص 161)
چرتکه
که چینیها به آن شوشوان (چوشوان)، میگویند، از سوی این کشور به عنوان میراث
فرهنگ معنوی معرفی و بدون هیچ اعتراضی از سوی نمایندگان حاضر به تصویب کمیسیون
میراث معنوی یونسکو رسید. این درحالی است که قدمت استفاده از چرتکه در ایران به
دوران هخامنشیان و حتی پیش از آن بازمیگردد. چرتکه به عنوان یک ابزار مهم در
محاسبات و تجارت و نیز آموزش ریاضیات درکشور چین به عنوان یک میراث معنوی معرفی
شد. استفاده و کاربرد این ابزار در دانش ریاضی از سوی نمایندگان چین دراین اجلاس
مورد تاکید قرار گرفت. به گزارش CHN این اثر بدون هیچ گونه نظر و اعتراضی به اتفاق آرا به تصویب رسید.
این ابزار نقش مهمی در توسعه هوش و ریاضی و فرهنگ سنتی درمیان مردم چین داشته است
و هنوز هم ابزاری مهم در آموزش مقدمات ریاضی برای دانش آموزان درمدارس چین مورد
توجه است. طبق اظهارات نماینده چین در نشست کمیسیون میراث معنوی که هم اکنون در
باکو درجریان است، چرتکه هنوز هم به ویژه درمیان جوانان چین در نواحی دورافتاده
مورد استفاده است. طبق اطلاعات موجود، در بسیاری از تمدنهای اولیه از چرتکه
استفاده میشدهاست. سومریان، مصریان، ایرانیان، یونانیان، چینیان، رومیان و هندیان
هر یک در دورهای از تاریخ از چرتکه استفاده میکردهاند. بر پایه برخی منابع در
زمان امپراطوری هخامنشیان (حدود 2500سال قبل ایرانیان نخستین کسانی بودند که از
چرتکه استفاده میکردند. گفته میشود عیلامیان نیز از چرتکه استفاده کردهاند. با
این حال شواهدی نه چندان واضح نیز استفاده از آن را پیش از ایرانیان گزارش میکند.
در روم قدیم چرتکه لوحی مومی بود که با شن پوشیده میشد. از چرتکه هنوز هم در
ایران، چین و ژاپن استفاده میشود.